İnsanların gereksinim duyduğu
besin öğelerini, karbonhidratlar, proteinler, yağlar, mineraller, vitaminler ve
su olmak üzere altı grupta toplayabiliriz. Bu besin öğelerinden herhangi biri veya birkaçı eksik olunca vücut çalışmasında aksamalar, büyüme ve gelişme geriliği, sağlık bozuklukları görülür. Gereğinden çok besin alarak vücut yağ kütlesinin istenenin çok üstüne çıkarılması da sağlık problemlerine yol açar.
Beslenmede amaç bireyin yaşı, cinsiyeti ve içinde bulunduğu fiziksel koşullara göre ihtiyacı olan besin öğelerini yeterli ve dengeli biçimde almasıdır.
Karbonhidratlar:
Vücuda enerji sağlayan ve yiyeceklerimizde en çok bulunan
besin öğesidir. Dengeli beslenmede günlük enerjinin %55-60 ‘ı karbonhidratlardan sağlanır. Saf karbonhidratlar (şeker, nişasta) yerine karmaşık karbonhidratlar (tahıllar, kuru baklagiller, tahıl unları) tercih edilmelidir. Posa (lif) insan vücudunda sindirilememesine rağmen zararlı maddeleri ve yağların bir kısmını tutarak vücuttan atılmasını sağladığı için yararlı bir karbonhidrattır. Ekmek ve diğer tahıl ürünleri kepekli tüketilmeli, meyve ve sebzelerde kabuklu yenilebilenler kabuklarıyla birlikte tüketilmelidir.
Yağlar:
Yağlar enerji sağlamada, bazı organların (beyin, retinal yapılanmasında ve yağda eriyen vitaminlerin vücutta kullanılmasında görev alırlar. Dengeli beslenmede günlük enerjinin yaklaşık % 25- 30’ u yağlardan sağlanır. Et, süt, yoğurt, peynir, yumurta, kuru yemişler gibi besinlerin yapısında görünmeyen yağlar bulunur. Zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısır özü yağı, soya yağı, tereyağı, margarinler gibi yağlar ise görünür yağlardır. Yemekler az yağlı pişirilmeli mümkün olduğunca yemeklerin suyu tüketilmemelidir. Doymuş (katıl yağlar yerine doymamış (sıvı yağlar) tercih edilmelidir.
Proteinler:
Vücudun en küçük parçası olan hücrelerin ve enzimlerin yapısı proteinlerden oluşur. Büyüme için hücrelerin çoğalması, hücrelerin çoğalması için de proteinler gereklidir. Vücudun bütün hücrelerinin büyük bir bolümü proteinlerden yapılmıştır ve bu hücreler sürekli olarak değişip yenilenmektedir. Sürekli olan bu olaylar sonucu vücuttan belirli miktarda protein dışarı atılır. Bu bakımdan vücudun enerji deposu anlamında bir protein deposu yoktur. Sadece kısa süreli yetersizlikleri giderebilecek az miktarda yedek protein vücutta saklanabilir. Eğer yeterince protein alınmazsa yıkılan hücreler yenilenemez.
Vücut proteinleri için kaynak yiyeceklerin içinde bulunan proteinlerdir. Karbonhidrat veya yağlardan protein yapılması mümkün olmadığından dışarıdan protein alınması zorunludur. Dengeli beslenmede günlük enerjinin yaklaşık %10-15′ i proteinlerden oluşmalıdır.
Et, süt, yumurta gibi hayvansal gıdalar, soya fasulyesi, mercimek, nohut, kuru fasulye gibi kuru baklagiller protein aldığımız başlıca besinlerdir.
Mineraller:
Vücuttaki metabolizma olaylarının vazgeçilmez maddelerinden biri de minerallerdir ve önemli bir besin öğesidir. Maden tuzları ve suda erimiş iyonlar halinde hücrelere yerleşen mineraller ısı ve sinir iletiminin temel maddeleridir.
İnsan vücudunun %4-5‘ ı minerallerden oluşur. Bunun yarıya yakını kalsiyum, 1/4′ü fosfordur. Bunlar kemik ve dış gibi sert dokuların yapı taşlarıdır. Vücudun sağlıklı olarak büyümesi ve yaşamın devamı için gerekli diğer minerallerin başında sodyum, potasyum, klor, magnezyum, demir, bakır, iyot, çinko, krom, selenyum gelmektedir.
Sağlıklı ve dengeli beslenmede mineral eksikliği oluşması beklenmemektedir.
Vitaminler:
Vitaminler metabolizma olaylarında düzenleyici ve vücut direncini destekleyici olarak görev yapmaktadırlar. B1 (tiamin), B2 (riboflavin), Niasin, B6, B12, Folik asit, Biotin, Pantotenik asit, A, D, E, K, C vitaminleri metabolizmamızın işleyişinde önemli görevler alan vitaminlerdir. Süt, süt ürünleri, et, yumurta, unlu gıdalar, yağlar, meyve ve sebzeler besin olarak alınırken aynı zamanda vitamin ihtiyacı da karşılanmış olur.
Vitaminlerin doğal yollardan alınması her zaman daha uygundur. Vitamin haplarının ve iğnelerinin doktor tavsiyesi dışında kullanılması sakıncalıdır.
Su:
Su insan yaşamı için oksijenden sonra gelen en önemli ögedir. Yetişkin insan vücudunun ortalama %59‘u sudur. İnsan vücudundaki karbonhidratlar ve yağın tümünü proteinlerin yarısını vücut suyunun %10′unu yitirdiğinde yaşamı tehlikeye girer. Vücut suyunun %20 oranında eksilmesi ölümle sonuçlanır.
Su gereksinimi genelde besinler, içecekler ve metabolizma olmak üzere üç kaynaktan karşılanır. Normal koşullarda vücudun su ihtiyacı ortalama 2.5 litredir.
