Uyuşturucu ağrı kesicilerin (ya da afyon türevleri) özellikleri morfinle aynıdır; bunlar da bağımlılık oluşturur ve kullanımları yasalarca kurallara bağlanmıştır.
Tarihçe. Afyon eski çağlardan bu yana tanınmaktadır. Haşhaş (Papaver somni-ferum) bitkisinin olgunlaşmamış kapsüllerinin çizilmesi ve akan sütün kurutulmasıyla elde edilir.
Büyük bir olasılıkla ilk kez Anadolu’da yetiştirilen haşhaş, Avrupa’ya 16. yüzyılda, Uzakdoğu’ya ise (Özellikle Çin’e) 18. yüzyılda girmiştir. Haşhaş bitkisinin özsuyunda pek çok etkin madde vardır. Bunlardan başlıcaları morfin, kodein, papaverin ve noskapin gibi çeşitli alkaloitleri içeren afyon maddesidir. 1939’dan bu yana tıbbi tedavide, kimyasal bireşîmle elde edilen morfine benzer maddeler (morfin türevleri) kullanılmaktadır.
Uyuşturucuların etkileri. Bu maddelerin pek çok etkisi vardır. Her şeyden önce morfin, çeşitli hayvan türlerinin farklı yanıt vermesi açısından oldukça klasik bir örnek oluşturur. Morfin bazı hayvanlarda (kedi, at) uyarıcı etki gösterirken, bazılarında (köpek, tavşan) yatıştırıcı etki gösterir, insanlarda yatıştırıcı ve yüksek dozlarda uyku verici ve uyuşturucu etki göstermesinin yanı sıra çok şiddetli ağrıların tedavisinde İlk seçilecek ilaçtır.Kodein ise, orta şiddette ağrılarda kullanılabilir.
Uyuşturucular, solunum etkinliğini düzenleyen sinir merkezlerinin çalışmasını azaltır. Bunun sonucunda ağrıya karşı kullanılan normal dozlarda bile, ani zehirlenmelere bağlı ölüm görülebilir. Solunum merkezlerinin ketlenmesinin yanı sıra öksürük merkezleri de ketlenir. Bu nedenle kodein, öksürüğü kesmek için de kullanılır.
Morfin, kas liflerinin kasılabilirliği üzerindeki etkisi sonucunda mide ya da safra yollarında kasılmaya yol açarken, bağırsak hareketlerinde azalmaya neden olur. Bu nedenle sindirimi engelleyeceğinden kesinlikle yemeklerden önce verilmemelidir. Karaciğer, böbrek ve bağırsak sancılarında ağrı kesici olarak kullanılacaksa, morfinle birlikte spazm çözücü bir ilaç da kullanılmalıdır.
Özellikle kronik morfin zehirlenmesinde gözbebekleri küçülür (miyozis).
