Pacemaker ağır ritim bozukluğu olan ve kalbi durma tehlikesi bulunan kişilerin normal bir yaşam sürmelerini sağlar. Aygıtın birçok tipleri ve çeşitli kalp hastalıklarına göre değişen kullanım biçimleri vardır.
Pacemaker uygulamasının geçici ve kalıcı olmak üzere iki genel biçimi vardır. Geçici uygulama da dıştan ve deri ya da toplardamar yoluyla olmak üzere ikiye ayrılır.
Acil uyarı ve kısa süreli uyarı- Kalbin herhangi bir nedenle durması durumunda genellikle kalp masajı ve ilaç tedavisiyle birlikte acil ve kısa süreli elektriksel uyarılardan yararlanılır. Bu tür olgularda kullanılan pacemaker’lar vücudun dışındadır; elektrotları deride göğüs duvarının üzerine yerleştirilir. Yüksek gerilimle çalıştıklarından bu aygıtlar göğüs duvarında şiddetli ağrı ve kasılmalar, elektrotların dokunduğu bölgede yanıklar, elektriksel uyarının diyafram üzerindeki etkisine bağlı dönemsel solunum durmaları ve kalp dış zarında hasar gibi istenmeyen yan etkilere yol açar.
Ama acil durumlarda bu yan etkiler göz ardı edilebilir; yalnız kalbi bu yolla uyarma süresinin olabildiğince kısa tutulmasına çalışılır. Kalp kendiliğinden yaşamı sürdürecek kadar atmaya başlayınca pacemaker’lara yapılan uyarı kesilir. Bu yöntemle birçok hasta kurtarılabilir. Daha sonra hastaya ilaç tedavisi uygulanır ya da kalıcı bir pacemaker takılır.
Bazen de kalbi duran hastaya kısa süreli elektrik uyarısı gerekir. Bu uygulamaya özellikle enfarktüse ya da His demetinin cerrahi girişim sırasında kesilmesine bağlı olarak ortaya çıkan ani kulakçık-karıncık ileti blokunu gidermek için başvurulur. Kalbin zaman zaman durabileceği cerrahi girişimlerde de kısa süreli elektrik uyarısı uygulanabilir. Bu amaçla genellikle deriyi delerek kalp kasına yerleştirilen kateterin ucundaki elektrotla kalp boşluklarının uyarıldığı pacemaker’lar kullanılır; bunlar sınırlı bir süre için sürekli denetlenen bir uyarı sağlar.
Bir başka tip pacemaker’da elektrotlu kateter damar yoluyla yerleştirilir. Bu yöntemde ucunda elektrotun bulunduğu ince bir kateter sağ dış boyun toplardamarı, bacak toplardamarı ya da kol toplardamarından sokularak kalbe ilerletilir.
Elektrotlu kateter üretecin artı kutbuna bağlıdır ve sağ kalbe ulaştırılır. Bu tür uygulamalarda bazı komplikasyon-larla karşılaşılabilir: Elektrotlu kateterin kopması ağır bir komplikasyondur; buna özellikle uyarı üretecindeki akım kaçağının yarattığı karıncık titreşimine bağlı şiddetli uyarılar ya da yabancı bir cisme karşı tepki olarak gelişen septisemi yol açabilir.
Bir başka komplikasyon kateterin ucunda küçük pıhtıların oluşmasıdır. Bazen de kateterin ucundaki elektrot yerinden oynar; bu durumda elektrotun sağ kulakçık ya da akciğer atardamarına geçmeden karıncık boşluğunda kalması koşuluyla uyarıcı elektrottaki gerilim artırılarak kalp yeniden yapay olarak uyarılabilir. Bu sorunu bir ölçüde çözmek için damar içi kateteri çift kutuplu olan pacemaker’lar kullanılmaya başlamıştır.
Bunlardaki kateterlerin ucunda birbirinden ayrı ve uzak iki elektrot vardır. Bu durumda uyarı iki elektrot arasında oluşan alan aracılığıyla gerçekleştiğinden kalbin iç duvarına değmesine gerek yoktur. Dolayısıyla kateter uyarıyı kesme tehlikesi olmadan karıncık içinde serbestçe hareket edebilir. Ayrıca artan miktarda sürekli kan akımı pıhtı oluşumunu önleyerek elektrotların zamanla devre dışı kalma olasılığını ve gerilimi artırma gereğini ortadan kaldırır.
Uzun süreli ve kalıcı uyarı - Bazı hastalara uzun süreli ya da kalıcı uyarı sağlayan tipte bir pacemaker’ın takılması gerekir. Bu tip aygıtlar kalıcı ya da ikinci derece tam kulakçık-karıncık arası ileti blokunun bulunduğu ya da kalıcı tam kulakçık-karıncık arası ileti blokuna kalp-kan akımı yetmezliğinin eşlik ettiği hastalara takılır. Kulakçık-karıncık blokunun ileri yaşta ortaya çıkması ve ilerleyen üremiyle birlikte görülmesi de kalıcı pacemaker takılmasını gerektirir.
