İlaçların sistem ya da organlara göre sınıflandırılmış yan etkileri
• Merkez sinir sistemi
Karıncalanma, yanma ve sinir iltihapları: Hidralazin, izoniyazit, kolistin, sikloserin, sitostatikler.
Çırpınma nöbeti, havale: Penisilin, izoniyazit, piperazin.
Uykusuzluk: Amfetamin, MA Ol (monoamin okidaz ketleyici ilaçlar), imipramin.
Uykuya eğilim: Yatıştırıcı etki gösteren nöroleptikler (akıl ve ruh hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçlar), bunaltı yatıştırıcı ilaçlar, morfinli ağrr kesiciler, antihİstaminikler, tansiyon düşürücüler.
Baş ağrısı: Uyku ilaçları, indometasin, nitratlar.
İştah artışı: Yatıştırıcı nöroleptikler, siproheptadin, kortizon, lityum, androjenler, östrojenler.
Huzursuzluk, saldırganlık ve bunaltı: Bütün merkez sinir sistemi uyarıcıları, doğum kontrol ilaçları, sikloserin.
Bilinç bulanıklığı ve psikozlar: Halüsinojenler, Parkinson hastalığına karşı antikolinerjikler, L-Dopa (levodopa), nöroleptikler, lityum, kortizon.
Ruhsal çöküntü: Rezerpin, barbitürat.
• İşitme ve denge
Baş dönmesi ve sağırlık: Aminoglikozit grubu antibiyotikler.
Sağırlık: Kinin, sodyum salisilat, etakrinik asit, furosenıit.
Geçici denge bozuklukları: Minosiklin.
• Göz
Kornea (saydamtabaka): Sıtma ilaçları, fenotiyazin, amiodron, altın ve gümüş tuzlarının korneada birikmesi. Kortizonlu göz damlaları kornea lezyonlarının daha da yayılmasına yol açar.
Göz merceği: Kortizonlu göz damlalarının uzun süre kullanılmasına bağlı katarakt (göz merceğinin saydamlığını yitirmesi).
Ağtabaka: Kinin, sıtma ilaçları ve fenotiyazin gibi nöroleptikler.
Görme siniri: Dizulfiram, etambütol, izoniyazit, kloramfenikol, A vitamini.
Akut glokom (göz tansiyonu) krizi: Atropinli antikolinerjikler.
Kronik glokom: Kortizonlu ilaçlar.
• Kansızlık
Büyük hücreli kansızlık: Fenilhidantoin, fenobarbital, trimetoprim.
Alyuvar yıkımına bağlı (hemolitik) kansızlık: Sülfamitler, fenotiyazinler, fenasetin.
G6PD (Glikoz-6-fosfo dehidrogenaz) enzimi eksikliğine bağlı hemolitik kansızlık: Sülfamitler, nitrofuranlar, sıtma ilaçlan, ateşdüşürücüler, ağrı kesiciler.
-Agranülositoz:
1) Hücre öldürücü etkiyle: Antimitotikler (raitoz bölünmeyi önleyen ilaçlar), fenotiyazin grubu nöroleptikler, kloramfenikol.
2) Bağışıklık ve alerji mekanizmasıyla: Aminofenazon, sülfamitler, metisilin.
3) Bilinmeyen bir mekanizmayla: Tiroit ilaçlan, etosüksimit, fenilbütazon, dapson.
• Mide-bağırsak
Ülser: Kortizon, adrenokortikotrop hormon (ACTH), iltihap gidericiler, rezerpin, antimitotikler.
İshal: Kolşisin.
• Karaciğer
Kolestatik hepatit: Doğum kontrol hapları, klorpromazin, metil testosteron, noretandrolon, metandrostenalon.
Hücre yıkımına bağlı hepatit: PAS.
Karma sarılık: Sülfamitler, eritromisin, antimitotikler (metotreksat, siklofosfamit).
• Böbrek
Akut tübülo-interstisyel nefrit (genellikle aradoku ve borucuklarda iltihaplanmayla kendini belli eden akut nefrit): Aminoglikozit grubu antibiyotikler, iyotlu kontrast maddeler, sülfamitler.
Yaygın sklerozan interstisyel nefrit (yaygın aradoku sertleşmesiyle birlikte görülen nefrit): Fenasetin, kolistin, aspirin+fenasetin +kafein bileşikleri.
Alerjik nefropati: Nefrotik sendrom, penisilamin, probenesİt, alün tuzlan.
Böbrek borucuklarının nekrozu (doku ölümü): Fenilbütazon.
Aradoku nefritleri: Fenindiyon, nitrofurantoin, metisilin, sülfamitler. İdrar yollarında sülfamit birikimine bağlı tıkanma
• İç salgı (endokrin) sistemi
Amenore (âdet yokluğu), galaktore (şiş memelerden süt gelmesi): Nöroleptikler (klorpromazin, haloperidol, sulpirid, rezerpin).
Guatr: iyot, meprobamat, PAS, sülfamitler, fenilbütazon, lityum.
İktidarsızlık ve boşalma bozuklukları: Guanitidin, metildopa.
• Metabolizma
Hiperürisemi (kanda ürik asit miktannın artması): Tiyazit grubu idrar söktürücüler.
Hiperglisemi (kan şekerinin yükselmesi): Tiyazit grubu idrar söktürücüler, kortizon, barbitüratlar, difenilhidantoin.
Hipoglisemi (kan şekerinin düşmesi): MAOI, beta engelleyiciler (beta-bloker).
Fosfor ve kalsiyum metabolizması bozuklukları (kemik yumuşaması): Kortizon, barbitüratlar, difenilhidantoin.
• Deri
Işığa duyarlılık: Fenotiyazinler, sülfamitler, naîidiksik asit.
Deride dökülmeye yol açan dermatit: Penisilin.
Kızartılı (eritemli) lupus: Hidralazin, perfenazin, fenobarbital, prokainamit.
Purpura: Aspirin, barbitürat, penisilin.
Aşırı pigment artışı: Sıtma ilaçlan, fenotiyazin türevleri difenilhidantoin.
Dişeti hiperplazileri: Difenilhidantoin.
Saç dökülmesi: Metotreksat, kolşisin, siklofosfamit, A vitamini, ostro-progesteron.
Aşırı kıllanma: Androjenler, progesteron içeren ilaçlar.
Tırnak lezyonları: Tetrasiklinler, sıtma ilaçları.
