Tıp dilinde hipnotik adı verilen uyku ilaçlarının kullanım amacı beyni etkileyerek normale yakın bir uyku durumunun sağlanması ve uykunun yeterli dinlenmeyi sağlayacak ölçüde sürdürülmesidir. İstenen sonuçlar daha uzun süre, derin ve kesintisiz uyunması, erken uyanma sorununun çözümlenmesi ve uykunun daha dinlendirici olmasıdır. Ama yalnızca uyku üzerinde etkili ideal bir uyku ilacı yoktur. Her uyku ilacı beyni değişik biçimlerde etkiler. Bu ilaçlarla sağlanan uyku da hiçbir zaman normal uykunun yerini tutamaz. Gündüz saatlerinde uyuklama, bilinç bulanıklığı, refklekslerde zayıflama gibi birçok yan etki de ortaya çıkabilir.
Uyku ilaçları kimyasal yapıları bakımından başlıca iki grup altında toplanabilir:
Barbitüratlar ve öbür yatıştırıcı ilaçlar:
Barbitüratlar sinir sisteminin uyarılmasını azaltan ilaçlardır. Uykusuzluk çeken hastalarda, uyku süresinde bir değişiklik yapmadan uykuya dalma zamanını kısaltırlar.
Uykusuzluk tedavisinde güçlü etki göstermelerine karşın, aşağıda belirtilen nedenlerden ötürü barbitürat kullanımı günümüzde çok azalmıştır:
• Kolayca gelişen bağımlılık.
• Giderek yetersiz kalan ilacın ancak yükseltilen dozlarla istenen etkiyi yapması. Bu da hem bağımlılığı, hem de İlacın zehir etkisini artırmaktadır.
• Uzun süreli kullanımın ardından tedavinin birden kesilmesi yüksek ateş, titreme, bilinç bulanıklığı ve kasılma nöbetleriyle seyreden ağır İlaç yoksunluğu belirtilerini ortaya çıkarmaktadır.
• Tedavi dozu ile zehirleyici dozun birbirlerine çok yakın olmasından ötürü zararlı etkilerin kolayca ortaya çıkabilmesi.
• Barbitüratlar alkolizm, yaşlılık, böbrek yetmezliği, karaciğer ve solunum sistemi hastalıkları gibi birçok durumda kullanılamaz. Sonuçta bu ilaçların kullanım alanı önemli ölçüde daralmaktadır.
Benzodiyazepinler:
Benzodiyazepin türevleri bunaltıyı önleyici, uyku verici ve kas gevşetici ilaçlardır. Bazı benzodiyazepinler uyku verici olarak kullanılırken, bazıları daha çok bunaltı tedavisinde yatıştırıcı olarak kullanılır.
Benzodiyazepinlerin barbitüratlara göre birçok üstünlüğü vardır:
• Daha güvenlidirler. Ancak çok yüksek dozlarda zehirleyici etki gösterirler. Fiziksel bağımlılığa yol açma olasılıkları düşüktür. Yoksunluk krizine yol açmazlar.
• Bunaltıyı önleyici etkileri, uykusuzluktan yakınan kişilerde de olumlu sonuç verir.
Benzodiyazepin kullanımına bağlı olarak bazı istenmeyen durumlar da ortaya çıkabilir. Bunlar arasında bunaltı ve uykusuzluğun artması gibi ters etkiler, tedavi kesildiğinde ortaya çıkan gece uyanmaları, huzursuzluk ve kalıcı uykusuzluk sayılabilir.
