Erbezlerinin biri ya da her ikisinin erbezi torbasına inmemesiyle ortaya çıkan kriptorşidizm doğuştan gelen bir gelişim bozukluğudur. Erbezi torbasına inmeyen erbezleri kasık ya da karında kalır. Ergenlik döneminden önce gerekli girişim yapılmazsa dölleme yeteneğinin azalmasına yada bütünüyle yok olmasına yol açar.
Eski Yunanca’da “gizli erbezi” anlamına gelen bir sözcükten türetilmiş olan kriptorşidizm adı erbezlerinden (testis) birinin ya da her ikisinin erbezi torbasında (skrotum) bulunmamasından kaynaklanır.
Dölütün eşey bezleri karın boşluğunda bulunur. Erbezleri geliştikçe yavaş yavaş aşağı doğru kayar ve kasık kanalından geçerek erbezi torbasına girer. Erbezlerinin alt ucu ile erbezi torbasının tabanını birleştiren bir bağ bu inişe kılavuzluk eder. Normal olarak, erbezleri dölütün yedinci ayından sonra başladığı inişi doğuma kadar tamamlar. Bu nedenle erken doğan (prematüre) bebeklerde kriptorşidizm olgusuna daha sık rastlanır.
Erbezi hareketinin durması ya da bezlerin normalin dışında bir bölgeye göçmesi kriptorşidizme yol açar.
Üç tip kriptorşidizm vardır:
•
Gerçek kriptorşidizm: Erbezleri anne karnındaki yaşamın ilk evresinde normal olarak izlediği yolun bir noktasında, genellikle karın boşluğu ya da kasık kanalında kalmıştır.
•
Yalancı kriptorşidizm: Erbezi kendiliğinden torbadan kasık kanalına yükselir. Bu durum cerrahi girişime gerek kalmadan düzeltîlebilen bir bozukluktur.
•
Erbezinin normal yolundan sapması: Erbezi normal iniş yolunun dışında bir yerdedir. Genellikle leğen kemiğinin hemen üstünde, apışarasında ya da uyluğun üst iç bölümünde yer abr.
GÖRÜLME SIKLIĞI:
Zamanında doğan bebeklerin yalnızca yüzde 4-5’inde rastlanırsa da olguların çoğu kendiliğinden düzelir. İlk yılın sonunda bu oran yarı yarıya düşerken ergenlik döneminde binde 4 düzeyine iner. Kriptorşidizm temel olarak bir gelişim bozukluğunun göstergesidir. Düzeltilmezse sperm üreten dokulara zarar vererek kısırlıka yol açabilir. Ayrıca ileri yaşlara değin karında kalan erbezinin kanserleşme riski oldukça yüksektir.
NEDENLERİ:
Kriptorşidizm erbezinin inişini engelleyen birçok mekanik etkene bağlı olabiir. En sık rastlanan nedenler arasında kasık kanalı ve torba giriş yolunun tıkanması; spermatik kordonu (ersuyu kordonu) oluşturan yapılardan birinin, genellikle atardamarın kısa olması; kasık kanalında bir fıtık kesesinin bulunması ve erbezinin torbaya inişinde kılavuzluk eden bağın oluşum bozuklukları sayılabilir. Ama olguların büyük bölümünde bu etkenlere rastlanmaz. Kriptorşidizmde daha çok kalıtsal ya da iç salgı sistemine bağlı etkenler sorumlu tutulmaktadır. Erbezinin yerine inmesini sağlayan gonadotropin denen hormonlar doğumdan önce eteneden, doğumdan sonra ise kafatasında, beynin altında yer alan hipofiz bezinden salgılanır. Bu hormonların eksikliği erbezinin torbaya inmesini yavaşlatır ya da durdurur.
SONUÇLAR:
Erbezinin torbaya inmemesi içerdiği aradokudan çok spermlerin oluşup gelişimini sağlayan dokuyu olumsuz etkiler. Aradoku doğal gelişimini sürdürür. Spermlerdeki oluşum bozukluklarının ve erişkinlerde daha kolay ortaya çıkabilecek tümörlerin, karında ya da kasık kanalındaki sıcaklığın erbezi torbasına göre daha yüksek olmasından kaynaklandığı sanılmaktadır. Erbezi torbasında radyatör gibi geniş bir yüzey oluşturarak ısıyı dışarı vermeyi sağlayan girinti ve çıkıntılar bulunur. Böylece yükselen sıcaklık kolayca dışarı verilen ısı sayesinde dengelenerek sperm yapımının azalması önlenir. Tedavi edilmeyen olgularda spermlerin oluşumu ve gelişimini sağlayan doku gelişeceği yerde geriye dönüşü olmayan biçimde körelmeye başlar. Kriptorşidizm tek yanhysa kısırlığa pek rastlanmaz. Ama zamanında tedavi edilmeyen iki yanlı kriptorşidizm sonunda geriye dönüşsüz biçimde kısırlığa yol açar. Önceden belirtildiği gibi bu bozukluk tek yanlı bile olsa kanser olasılığım artıracağı için mutlaka düzeltilmelidir. Zamanında yapılacak tedavi kanser olasılığım sağlıklı bireylerdeki düzeye indirir.
Kriptorşidizm iki yanlı bile olsa cinsel işlev bu bozukluktan pek etkilenmez. Çünkü kriptorşidizmde erkek eşey hormonlarını üreten doku, sperm oluşturan dokudan çok daha az etkilenmiştir. Ayrıca eşey hormonları yalnızca erbezlerinden değil, böbreküstü bezinden de salgılanır. Ama psikolojik nedenlerle cinsel yaşamda bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle, tedavi edilmemiş ve testisleri ameliyatla normal yerine indirilememiş kişilerde erbezi torbasına doğal bir görünüm kazandırmak için torba içine yapay bir erbezi yerleştirilebilir.
TEDAVİ:
Gerçek kriptorşidizm tedavisinde öncelikle ilaç kullanılır; başarılı sonuç alınamazsa cerrahi girişim uygulanır. Erbezi normal yolundan sapmışsa zaman yitirmeden cerrahi girişim gerekir. İlaç tedavisinde gonadotropin hormonları kullanılır. Mekanik bir engel yoksa hormon tedavisi sonucunda erbezleri torbaya iner. Bu tedavi yöntemi ergenlik Çağında, hipotalamus-hipofiz sisteminden salgılanan gonadotropin hormonu artışının yarattığı etkiyi yapay olarak yaratır. Hormon tedavisinin ergenlikten önce uygulanması yararlıdır. Çünkü hormon tedavisi başarısız kalsa bile bu bozukluk geç kalınmadan, yani sperm üreten doku geriye dönüşsüz bir zarar görmeden cerrahi girişimle düzeltilebilir.
Yalancı kriptorşidizmde tedavinin amacı, erbezinin sürekli torbada kalmasının sağlanmasıdır. Girişim için en uygun dönem 6-10 yaşlar arasıdır. Daha erken yapılacak girişim çocukta bazı uyum sorunları yaratacağından Önerilmez. Bu yaşlarda erbezi henüz dinlenme evresinde olduğundan ve sperm üretmediğinden olumsuz bir gelişme söz konusu değildir. Daha geç yapılan bir girişim ise erbezinin karın boşluğunda olgunlaşmasına ve doğal olmayan bir gelişmeye fırsat vereceğinden sakıncalıdır. Tedavi ergenlikten sonra birkaç yıl daha geciktirilirse sperm yapan dokudaki bozukluklar erbezleri yerine yerleştirildikten sonra bile düzelmez.
Erişkinlerde çok küçülmüş olan erbezlerinin torbaya yerleştirilmesi gereksizdir. Çünkü bu bezler torbaya yerleştirilse de sperm üretimi olmayacaktır ve bu durum hastada sorun yaratabilecek gariplikte bir dış görünüme neden olacaktır. Hastanın psikolojik sorunları varsa, erbezleri ameliyatla alınarak torbalara silikon protezler yerleştirilebilir.
