 |
|
|
Döl verme yani çocuk yapma yeteneğinin olmayışına kısırlık veya sterilite, bu gibi kimselere de kısır veya interfil denir. Bütün memelilerde olduğu gibi insanda da cinsiyet özelliği iki ayrı bireyde yani erkek ve kadında gamet denilen cinsiyet hücrelerinde toplanmıştır. Bu hücreler kadında yumurtalıklarda (över) erkekte ise husyelerde (testis) yapılmaktadır. Ancak bu iki tip cinsiyet hücresinin veya tohumunun birleşmesi yeni bir insan yavrusunu meydana getirebilmektedir.
Çocuk yapmak istedıklerı ve hiçbir korunma önlemi almadıkları halde normal evliliklerini yaşayan çiftlerin iki sene içinde çocukları olmadığında eşlerden birinde veya her ikisinde birden kısırlık olabileceği düşünülmektedir. Memleketimizde bu ölçülere göre kısırlık oranı ortalama %12-15 civarında bulunmaktadır. Evlendiklerinden beri hiç çocuğu olmayanların kısırlık durumuna prımer sterılıte, bir veya daha fazla çocuğa sahip olduktan sonra, istediği halde tekrar çocukları olmayanların durumuna ise sekonder sterılıte denir. Kısırlık erkeklerde sanıldığından daha az değildir. Araştırılması kolay olduğundan doktora başvuran evli çiftlerde kısırlık muayenelerine önce erkeklerden başlamak doğrudur.
Kısırlık Sebepleri Nelerdir:
Kısırlık sebepleri genital organ hastalıklarından, hormonal sebeplerden ve yumurtanın yani tohumun bozukluğundan veya hiç olmayışından kaynaklanabilir. Kısırlık sorununda cinsel birleşme yani koitus şekilleri, zamanı ve cinsiyet organlarının anatomik ve fizyolojik durumları da dikkate alınması gereken faktörlerdir. Yumurtlama (ovulasyon) zamanına rastlamayan birleşmelerin veya içinde tohum hücreleri bulunmayan erkek menisinin fizyolojik olarak verimli olamayacağı açıktır. Aynı şekilde ovulasyonsuz âdet gören bir kadının (anovulatuvar siklüs) da çocuğunun olması beklenemez.
Kadınlarda Yumurtlamanın Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılıyor?
Kadınlarda yumurtlamanın mevcut olup olmadığını ve buna bağlı olarak endometriumunda hormonal değişmelerin meydana gelip gelmediğini anlamak için probe kürtaj, bazal temperatür grafiği, vaginal smear gibi birçok yöntemler kullanılmaktadır. Ayrıca idrarla yapılacak hormon analizleri de ovulasyon zamanını tayin edebilmektedir. Rahim ağzında bulunan ve servikal müküs denen tıkacın hormonal ve biyolojik yapısı da kısırlık sorununda önemlidir. Cinsel temastan sonra yapılan bazı muayenelerde (post-koital test) bu tıkacın spermlerin rahim içine girmesine yardımcı olup olmadığı da araştırılır. Kısırlık sebeplerinden biri de geçirilmiş bir hastalık (kabakulak, tüberküloz, salpenjit, peritonit v.b.) nedeniyle yumurtalık yollarının yani tubaların tıkanmış olmasıdır.
Bunu anlamak için vajinadan rahim içine şırınga edilen rudyoopak madde ile uterusun ve tubaların röntgen filmini çekmek yani histerosalpengografi yapmak gereklidir. Son zamanlarda karın içindeki organları, yumurtalıkları, tubaları ve diğer oluşumları görmek için endoskopik yöntemler geliştirilmiştir. Yumurtalıkların büyük ve kistik bir durum alması, az âdet görme (oligomenore veya amenore) ve kıllanma (hirsutismus) gibi belirtilerle tarif edilen Stein-Leventhal sendromunda da kısırlık görülmektedir.
Erkeklerin geçirdiği bazı hastalıklar (tüberküloz, orşit, varikosel v.b.) sonucu kısır kalmış olmaları mümkündür. Erkeklerin bir boşalımda çıkardıkları meninin laboratuvar tetkiki ile elde edilen değerlendirmeye spermogram denir. Kısırlık bakımından erkek spermlerinin sayısı, hareketliliği ve şekilleri önemli olduğu gibi, cinsiyet organının da cinsel birleşmeyi sürdürecek yetenekte olması yani sertleşmesi (ereksiyon) gereklidir. İktidarsızlık (impotans) erkeklerde başlıca kısırlık sebebidir. Bu gibi vakalarda kocanın sperminin anneye verilmesi demek olan artifisiyel inseminasyon yöntemine başvurulabilir.
Sperm sayısı az olan oligospermi vakaları bazı hormonlarla tedavi edilebilirler. Kadınlarda kısırlığın tedavisi için önce her yönden araştırma yapılıp asıl sebebin bulunmaya çalışılması gerekir. Bu tetkikler arasında beyin grafısi, probe kürtaj hısterosalpengografi, hormon analizleri v.b. sayılabilir. Ovulasyon görülmeyen vakalarda ovulasyonu uyarıcı ilaçlar (Klomifem, Fertodur, Sitimovul v.b.) kullanılır. Yumurtalık yollarının tıkalı olduğu vakalarda tubaları açmak için hidro tubasyon yapılabilir. Yani uterus içine kollumdan ilaçlı su sıkarak basınç ile tıkanıklığın açılması sağlanabilir. Ayrıca Steın-Leventhal sendromunda över rezeksiyonu ameliyat, tuba tıkanıklıklarında tuba plastiği ameliyatları (salpingolizis, anastomoz, komual emplantasyon vb. yapılabilir.
Testis Tümörleri ve Travmaları:
Prof. Dr. Aydın Ancı: Testis tümörlerinin tedavisi sırasında kullanılan ilaçlar ve radyoterapi sperm üretimini olumsuz etkiler. Testis travmaları da yaralanmalara ve kazalara bağlı olarak oluşabilir. Bu durum da kısırlığa yol açan bir başka nedendir.
Hangi Enfeksiyonlar Kısırlığa Yol Açıyor?
Prof. Dr. Aydın Ancı: Üreme organlarındaki mikrobiyal enfeksiyonlar kısırlığa neden olabilir. Buna örnek olarak tüberküloz, gonore (bel soğukluğu) ve klamidya verilebilir.
Menide Hiç Sperm Bulunmaması Sık Rastlanan Bir Durum mu?
Prof. Dr. Aydın Ancı: Menide hiç sperm bulunmaması azospermi olarak adlandırılır. Azospermi, spermi taşıyan kanalların tıkanıklığına ya da testislerde hiç sperm yapılamamasına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Erkek kısırlığı nedeniyle başvuran çiftlerin yüzde 5’inde hiç sperm üretimi yoktur. Bu durum beyinden hiç hormon üretilmediğinde ya da testislerin hormonlara cevap vermediğinde görülür.
Azosperminin Nedeni Nedir?
Prof. Dr. Aydın Ancı: Yumurtalıkların hormonlara cevap vermediği testiküler yetmezlik olarak adlandırılan bu durum, genetik bozukluklara, inmemiş testise, testis travmalarına, kabakulak gibi enfeksiyonlara bağlı olabilir.
Kısırlık Nasıl Tedavi Edilir?
Prof. Dr. Aydın Arıcı: Azospermi nedenine bağlı olarak tedavi edilmeye çalışılır. Hiç sperm üretiminin olmadığı durumlarda tedaviden yanıt alınamaz. Azospermide tedavi yöntemi mikroenjeksiyondur. Mikroenjeksiyon yönteminde sperm, üroloji doktoru tarafından gerçekleştirilen TESE veya TESA olarak bilinen cerrahi operasyonla elde edilir. Günümüzde tüp bebek merkezlerine başvuran çiftlerin yüzde 5’inde bu yöntemleri kullanlanmak gerekiyor.
Erkeğe Bağlı Kısırlık Genetik Olabilir mi?
Prof. Dr. Aydın Ancı: Erkeğe bağlı bazı kısırlıklar genetik olabilir. Bunlar daha ziyade Y kromozomunda olan mikrodelesyon dediğimiz, sperm gelişiminde önemli fonksiyonları olan bazı genlerin eksikliğine bağlıdır. Maalesef gen tedavisi henüz yapılamadığı için bu tür sorunlar ciddi boyutlarda ise tedavisi mümkün olmayabilir. Ancak birçoğu TESE ve mikroenjeksiyon yöntemiyle baba olabilirler.
TESA Nedir?
Prof. Dr. Aydın Ancı: Sperm hücrelerini taşıyan kanalların tıkanıklığı, gelişmemiş olması veya sperm üretiminin çok az olduğu durumlarda lokal anestezi altında testislerden iğneyle sıvı çekilerek sperm hücresi elde edilmesidir. Lokal anestezi altında uygulandığı için hasta aynı gün normal yaşantısına dönebilir. TESA ile elde edilen olgunlaşan veya olgun spermler mikroenjeksiyon yönteminde kullanılabilir. .
TESE Nedir?
Prof. Dr. Aydın Arıcı: TESA yöntemiyle sonuç alınamayan durumlarda lokal anestezi altında ameliyat aikroskobu yardımıyla testis dokusu İçinde sperm bulunma ihtimali yüksek bölgeler araştırılır. Bu işlem TESE olarak adlandırılır. Sperm bulunan bölgelerden çok küçük parçalar alınarak incelenir bulunan spermler mikroenjeksiyon yönteminde kullanılarak gebelik elde edilebilir. İşlem lokal anesteziyle yapıldığı için hasta normal yaşantısına hemen dönebilir. Ameliyat mikroskobu kullanıldığı için testis dokusunun zarar görüp testosteron hormon üretiminin bozulması ya da testisi besleyen damarların zedelenmesi engellenmiş olur.
Erkekler Kısırlık Tedavisinde Yurt Dışında ve Türkiye’de Uygulanan En Son Tedavi Yöntemi Nedir?
Prof. Dr. Aydın Arıcı: Erkeklerde kısırlık tedavisinde uygulanan en son yöntemler az önce anlattığım TESA ve TESE yöntemleridir. Sperm üretimi olan fakat hareketliliği az olan durumlarda gerekli görülürse varikosel ameliyatı da faydalı olabilir. Ancak bu yeni bir yöntem değildir. Şu sırada birçok araştırma merkezi kök hücrelerinden sperm üretebilmek için çalışıyor, ancak olumlu sonuçların en iyimser tahminle 5-10 yıldan önce alınabileceğini tahmin etmiyorum.
Erkeğe Bağlı Kısırlık Nedenleri Nelerdir?
Prof. Dr. Aydın Ana: Erkeğe bağlı kısırlık nedenlerini hormonal kaynaklı, inmemiş testis, testis tümörleri, testis travmaları, varikosel, enfeksiyonlar, genetik faktörler ve çevresel etkenler düştürür. Hormonal kaynaklı durumları şöyle açıklayabiliriz. Sperm üretimi beyinde yer alan hipofız bezinden salınan FSH ve LH isimli hormonların kontrolü altındadır. Ancak bu hormonların düzensiz salgılanmasında kısırlık oluşabilir, inmemiş testis durumunda, testisler normalde doğumda veya kısa bir süre sonra yumurtalık torbalarına iner. Sağlıklı sperm üretimi vücut sıcaklığından daha düşük derecede sperm üretiminin gerçekleşmesidir. Testislerin inmemesi durumunda yukarıda kalan teslislerin yüksek ısıya maruz katması sonucu sperm üretimi bozulur ve erkekte kısırlığa neden olabilir.
Kısırlık Konusunda Doğru Bilinen Yanlışlar Nelerdir?
Prof. Dr. Aydın Ancı: En çok gördüğümüz yanlış eğer bir erkek ilişki kurabiliyor ve meni geliyorsa onda kısırlık olmaz düşüncesidir. Bir erkeğin cinsel fonksiyonu mükemmel olabilir ama menisinde hiç sperm hücresi olmayabilir.
Kısırlık Konusunda Önce Kadınlar mı Yoksa Erkekler mi Doktora Başvurmalıdır?
Prof. Dr. Aydın Ancı: Erkeklerin testi basit olduğu için önce erkeklere basit bir semen analizi öneriyoruz. Kadınlarda incelemeler kan testleri, rahim filmi gerektiriyor. Ayrıca bunlar hem pahalı hem de daha zahmetlidir. Bu nedenle erkekte bir sorun bulamadığımız zaman kadına yönelik araştırmalara başlıyoruz.
Kısırlıkta Erken Tanının Tedavinin Başarılı Olmasında Payı Var mı?
Prof. Dr. Aydın Arıcı: Erken tanının çok önemi var. Bazen sperm üretiminin hızlı bir şekilde azaldığını görüp olan spermlerin dondurularak saklanması sağlanabilir. Bunu özellikle sperm üretimini azaltabilecek tedavilere başlaması gereken kişilere tavsiye ediyoruz.
Yeni Yöntemlerle Doğurganlık Şansı da Artıyor Diyebilir miyiz?
Prof. Dr. Aydın Arıcı: TESA ve TESE yöntemleriyle daha önceden baba olması imkansız denilen birçok kişi baba olabiliyor. Bu açıdan kesinlikle bu yöntemlerle doğurganlık şansı artıyor diyebiliriz.
Kısırlık Sorunuyla Doktora Başvuran Bir Çifte Tanı Konuluyor?
Prof. Dr. Aydın Arıcı: Kısırlık sorunu olan bir çift doktora başvurduğunda kadın ve erkekten önce ayrıntılı bir öykü alınır. Çiftin ilk incelemesini spermiogram oluşturur. 3-4 günlük cinsel perhizin arkasından mastürbasyon yöntemiyle
Bugün İçin Uyguladığını En Geçerli Yöntem Nedir?
Prof. Dr. Aydın Ancı: Bugün uyguladığımız en geçerli yöntem TESA veya TESE yöntemleridir. Bu şekilde elde edilen,sperm hücrelerinin tüp bebek mikroenjeksiyon yöntemiyle eşinin yumurtalarını döllemesi sağlanır. Günümüzde bu yöntemle genç bir çiftte her denemede yüzde 50-60 oranında hamilelik sağlayabiliyoruz.
Kısırlık Hakkında Daha Fazla Bilgi İçin Aşağıda Yer Alan Videoyu Sonuna Kadar İzlemeniz Tavsiye Edilir
