Astım-Bronşiyal Astım
Allerjik, mekanik veya iltihaplı nedenlerle bronşların daralması ya da tıkanması sonucu nöbet tarzında gelen nefes alma güçlüğüne bronşiyal astım denir.
Kalp hastalarında görülen astım nöbetlerinden ayrı bir hastalıktır.Alerjik astımda allerjenler ya dışardan solunum ya da kan yoluyla gelmektedir. Nöbet sırasında dokularda antikor-antijen birleşmesi sonucu meydana çıkan bazı alerjik maddeler (asetilkolin, histamin, serotonin) bronşların cidarındaki düz kasların kasılmasına neden olmaktadır. Daralma nedeni ile havanın bronştara girişi ve özellikle çıkışı güçleşmekte, solunum esnasında düdük gibi ötme sesi (wheezing) duyulmaktadır.
mardan adrenalin verilebilir. Bronş salgısının sulandırılması için mükolitik ilaçlar ve öksürükle atılmasını kolaylaştırmak için ekspektoran denilen balgam söktürücü öksürük şurupları kullanılmaktadır. Ayrıca alerji kaynağını bulup ortadan kaldırmaya veya hastanın duyarlılığının azaltılmasına çalışılır. Organizmayı allerjene bağışık kılmak için alerjik kimselere özel hazırlanmış aşılar yapılmasına hiposansibilizasyon veya desansibilizasyon denir.
Astım nöbeti:
Ortaya çıkışı, çoğunlukla eski bir astımın evrimiyle kolaylaşır. Süreci çeşitli etmenler başlatabilir. Bu etmenlerden en sık raslananları bronş enfeksiyonu, uzun süredir uygulanan kortizon tedavisinin apansızın kesilmesi, ruhsal sarsıntılardır. Astım nöbetinin kökeninde bir ilaç alerjisi, üst solunum yollarına yapılmış bir cerrahi girişim, akciğer zarında kendiliğinden hava toplanması ve solunumu baskı altına alan ilaçlar (afyon gibi) bulunabilir.
Klinik belirtiler:
Apansız ya da ilerleyici olan başlangıç, önceden etkili olmuş bir tedaviye karşın ağırlaşan yalın bir nöbet oluşturur.
Astım nöbetinde klasik bir üçlü gözlenir;
— siyanozun (morarmanın) eşlik ettiği şiddetli bir soluk darlığı biçiminde, havasız kalmayla ilgili solunum belirtileri;
— taşikardi (kalp ritminin hızlanması), büyük karaciğer, anormal kalp sesleri, ödem, sidik miktarının azalması gibi kalp-damar belirtileri (bütün bunlar ivegen akciğer kalbini belirlerler);
—
sinir sistemi belirtileri: Hastanın bilinci bulanıktır; huzursuzluk ve koma devreleri gösterir.
Tamamlayıcı muayeneler
Röntgen filminde göğsün gergin ve aşırı aydınlık olduğu, mediyastinin dikey yönde uzadığı gözlenir. Sağ kalp boşluklarının hacmi artmıştır.
Elektrokardiyogramda sağ kalp yüklenmesi saptanır.
Kan gazlarının incelenmesi, oksijen ve kar-bondiyoksit basınçlarının düşük olduğunu gösterir.
Evrim
Hastalığın kısa dönemde evrimi, tedavinin etkisiyle çoğunlukla iyidir.
Uzun dönemde astım nöbeti, yılda birçok kez tekrarlamadıkça astımın bütününün evrimini değiştirmez. Tekrarlama durumu, süreğen akciğer kalbinin ve sürekli soluk darlıklı astımın ortaya çıkışını kolaylaştırır.
İhtilatlı biçimler
Akciğer zarında hava toplanması (pnömotoraks)
Astımı ağırlaştırır ve büyük bir astım nöbeti biçiminde belirir.
Bronş enfeksiyonu
Astımın birkaç yıllık evriminden sonra sık görülür. Çok bol olan balgam, astım nöbetinin ortaya çıkışını kolaylaştırır. Hastalığın bu biçimi, çeşitli tedavilere umut kıracak derecede direnir.
Süreğen akciğer kalbi
Kortizonun kullanılmağa başlanmasından beri sıklığı azalmıştır.
Astım nedenleri
Astımın nedenleri çeşitlidir ve çoğunlukla birçoğu biraradadır. Neden olarak şunlar aranır:
— alerji;
— ağırlaştırıcı ya da ortaya çıkışı kolaylaştırıcı bir rolü olan enfeksiyon.
Başka etmenler de vardır: Çoğunlukla başka nedenlerle birlikte bulunan ruhsal etmenler (bir heyecan, bir düş kırıklığı nöbet başlatırlar); iç salgı etmenleri (kadında âdet kanaması sırasında ve hemen öncesinde astım ağırlaşabilir. Gebelik çoğunlukla hastalığı durdurur; ama ortaya çıkmasına ya da ağırlaşmasına da neden olabilir. Yaş-dönümü, hastalığı genellikle ağırlaştırır. Erkekte ileri yaşta ortaya çıkan astım, çoğunlukla cinsel gücün azalmasıyla birlikte gelişir).
Yaşa göre biçimler
Süt çocuğu ve çocukta astım
Çoğunlukla nedeni alerjidir. Klinik tablolar çok çeşitlidir; başlıca iki durum gözlenir:
— süt çocuğundan çok, çocukluğun ilk yıllarında görülen belirgin astım: Aralıklı gelen tiptedir. Dönem dönem gelen soluk darlığı, solunum sayısı artışı, balgam ve ateş görülür. Çoğunlukla 7 yaşlarında ya da ergenlik çağında iyileşir. Nöbetlerin sıklığı değişkendir. Hastalığın ağırlaşıp bir solunum yetmezliğine, göğüs biçim bozukluklarına yol-açmasma ender raslanır;
— bir bronş iltihabı ya da bronş hava kesecikleri iltihabı tablosu yapan silik astım-. Kendiliğinden geriler ya da tipik bir nöbete dönüşür.
İleri yaşta ortaya çıkan astım
Kadında 45 yaşlarına doğru, yaşdönümü (menopoz) sırasında, erkekteyse 50 yaşlarına doğru ortaya çıkar.
Kesin bir nedeni yoktur. Bununla birlikte çoğunlukla, ortaya çıkışından yıllarca önce bronş salgısı artışı ya da solunum sistemi enfeksiyonları vardır. Geceleri ve dönem dönem gelen astım görünümünde ya da apansızın gelen sürekli soluk darlığı biçimindedir. Bu astımlar ciddi olmakla birlikte, tedavi, geleceklerini düzeltmiştir.
AYIRICI TEŞHİS
Dönem dönem gelen bir soluk darlığı karşısında, gırtlakla ilgili soluk darlığı (gırtlakta bulunan bir engele bağlı solunum güçlüğü), akciğer zarında hava toplanması ya da ivegen bir akciğer hastalığı nedeniyle oluşmuş bir soluk darlığı ve bronşların bası altında kalmasına bağlı astım biçimli soluk darlıkları olasılıkları bir yana bırakılır. Bronkoskopi, teşhisi koydurur. Çocukta bronşa yabancı cisim kaçması, atipik zatürre olasılıkları da bir yana bırakılmalıdır.
Kulak-burun-boğaz muayenesi mutlaka gereklidir. Özellikle, nezle ve sinüzit aramak için rinoskopi (burun boşluklarının incelenmesi) yapılmalıdır.
Sürekli bir soluk darlığı durumunda teşhis daha güçtür. Amfizem ve süreğen bronş iltihabı da akla gelir. Radyogra’fi, amfizemde bir yıkım, astımda ise akciğerlerde gerilme gösterir. Asetil-kolin koklatılması, astımlı hastayı bronşları genişletmesi ve hava akımını sağlaması nedeniyle rahatlatır. Oysa amfizemli ya da bronş iltihaplı hastalarda bu etkiyi sağlamaz.
TEDAVİ
Nöbet sırasında morfin alınmamalıdır. Çünkü morfin solunum merkezini baskılayarak solunumu güçleştirir. Aynı biçimde, soluk alma sırasında boğaza püskürtülen bazı ilaçların içe çekilmesinden de kaçınılmalıdır. Bir astım nöbeti durumunda yararlı ve zararlı maddelerin listesini yalnızca hekim çıkarabilir.
Dönem dönem gelen aralıklı soluk darlıklı astımın tedavisi:
Özellikle teofilin ve türevlerinin makat, kas içi ya da damar içi yoluyla verilmesine dayanır. Başarı sağlanamazsa, iğneyle kortizon verilir ya da hastadan hızla 200-300 sm3 kan alınır. Çoğunlukla tedaviye hafif yatıştırıcılar ve antibiyotikler (nöbet başlatıcı enfeksiyon varlığı durumunda) eklenir.
Sürekli soluk darlıklı astımın tedavisi:
Teofilinler kullanılır, ama bu durumda etkileri daha azdır. Bazen uzun süreli kortizon tedavisi gerekebilir. Solunum sistemi belirtilerini durdurabilecek ve bu ilacın kullanımına bağlı ihtilatların görülmeyeceği en düşük doz verilmeye çalışılır. Her türlü bronş enfeksiyonu, antibiyotiklerle tedavi edilir.
Astım nöbeti tedavisi:
Acil bir tedavi sözkonusudur.
Temel tedavi
Hasta sessiz bir odaya alınmalı, 300-400 sm3 kan alındıktan sonra damardan iğneyle teofilin verilmelidir. Başarı sağlanamazsa, sistemli olarak damardan ağır ağır kortizon ve teofilin türevleri verilmelidir. Bir bronş enfeksiyonu varlığı, antibiyotik kullanımını gerektirir. Düşük debili ve yüzde 40 oranında nemlendirilmiş sürekli bir oksijen tedavisi uygulanır.
Şok durumunda tedavi
Şok, tedaviye direnen astım nöbetinin sonucudur. Soluk borusu açma (trakeotomi) ve soluk borusuna konulan bir boru ile hastanın solunumunun denetim altına alınması zorunludur. Yatıştırıcılar ve öksürük kesiciler kesinlikle verilmez.
Kökenin tedavisi Nedene yönelik tedavi yöntemleri
Alerji
Önce hastanın alerji yapıcı etkenden uzaklaş-
tırılması gerekir. Bu önlem, alerji etkeni kuştüyü yastık, yorgan, kumaşlar, hayvanlar olduğunda kolay, toz için daha güç, küfler ve çiçek tozları için olanaksızdır.
Değişik sonuçlar veren özel duyarsızlaştırma (aşılama ile) erişkinde geçici bir etki sağlar.
Enfeksiyon
Enfeksiyona karşı, antibiyotik ve aşılarla savaşılır.
Hastayı destekleyici tedavi
Yatıştırıcılarla, ruhsal tedaviyle, iç salgı bozukluklarının düzeltilmesiyle yapılır.
SONUÇ
Astım, sınırlarının belirlenmesi güç olan bir hastalıktır. Çoğunlukla süreğen bronş iltihabı ve amfizem de birlikte bulunur. Günümüzde, aşağıdaki ölçütlerden üçünün varlığında, astım teşhisi koyma eğilimi yaygınlaşmaktadır:
— hastalığın 25 yaşından önce ve 60 yaşından sonra ortaya çıkması;
— hastanın özgeçmişinde ya da soygeçmişinde astım bulunması;
— zaman zaman, gece gelen ve şiddetli soluk darlığı nöbetleri;
— grimsi renkte, akışkanlığı az ya da akıcı balgam;
— düzelebilen işlevsel tıkayıcı sendrom;
— nöbetler dışında normal gaz alış-veriş yeteneği.
ASTIMLININ SAĞLIK KORUNMASI
Astımlı özel bir beslenme rejimi izlemeli midir?
Nedeninde ya da oluşum mekanizmasında bir besine karşı alerjinin rol oynadığı kuraldışı durum dışında, hayır.
Alkol
Elden geldiğince az alkol kullanmalı, çoğunlukla zayıf olan ruhsal durumu bozulmadan inandırılabiliyorsa, hiç kullanmamalıdır. Alkollü içkiler solunum yolları, özellikle de büyük bronşlar için zararlıdırlar. Burada önemli olan, alınan günlük alkol miktarı değil, alman içkinin alkol derecesidir. Hafif ya da sulandırılmış şaraba, biraya izin verilebilirse de, alkol derecesi yüksek içkiler kesinlikle yasaktır.
Sigara içebilir mi?
Kesinlikle içmemelidir. Hastalar sakıncalarını kendileri duyduklarından, genellikle sigarayj bırakmanın kabul ettirilmesi kolaydır. Daha güç olan, hastanın başkalarının sigara içtiği yerlerde bulunmasının önlenmesidir. İstem dışı olarak akciğerlere çekilen duman, hastanın kendisi sigara içiyormuşcasına tahriş edici olabilir.
İklimin önemi nedir?
Genel kural olarak sıcak ve kuru iklim, astımlı için ideal ortamdır. Bununla birlikte, kuraldışı durumlar vardır ve çoğunlukla hasta, kendi durumuna en uygun iklim koşullarını farkedebilir.
Oturulan yerin önemi nedir?
Bütün astımlılar için bir zorunluluk vardır: Her türlü sanayi bölgesinden ve hava kirlenmesinden uzak durmak. Özel durumlar bakımından, astım etkeni bilinen bir alerjiye bağlıysa, hastanın bu alerji yapıcının bulunmadığı bir yerde yaşaması gereklidir. Bu oturulan yerin dışında, konutla ilgili başka etkenler de rol oynayabilir. Alerji yataklara, mobilyaya, hattâ giyeceklerin kumaşlarına, bazı evcil hayvanların (özellikle kedi) varlığına bağlı olabilir. Bu durumlarda yahn alışkanlık değiştirmeler, kişinin durumunu düzeltmesine yeterlidir.
Astımlı tatile çıkabilir, yolculuk yapabilir mi?
Durumuna ters iklim ve bölgelerden kaçın mak koşuluyla, astımlı herkes gibi yolculuk yapabilir. Bununla birlikte uçak yolculuğu sorun yaratır. Bir hava ulaşım aracından yararlanma olanağı, çoğunlukla özel bir durumdur. İyi katlanılan bir astım için, hava yolculuğu, gerektiğinde kullanılabilecek oksijen tedavisi gereçleri içeren bir basınç aygıtı varsa olanaklıdır. Büyük dış hat uçaklarının çoğunda bu olanak vardır.
Otomobil kullanabilir mi?
Trafik tıkanıklıklarından, uzun tünellerden ve kendisini uzun süre kirli hava içinde tutacak durumlardan kaçınma koşuluyla, evet.
Heyecan etkenlerinin etkisi nedir?
Astımlı ruhsal durumu zayıf bir insandır. Genellikle kolay heyecanlanır, sıkıntılı bir kişidir. Nöbet korkusu, hastayı en küçük ruhsal sarsıntıda daha da zayıflaştırır. Sakin ve yumuşak bir ortamda yaşamaya çalışmalıdır (burada çevrenin rolü çok önemlidir). Modern yaşamın kaçınılmaz baskılarına daha iyi katlanabilmek için, hekimin öğütlerine uyarak, hafif yatıştırıcılar almalıdır.
Astımlının normal bir çalışma yaşamı olabilir mi?
Astımlı sanayi ortamında, kirli hava ya da tozlar altında çalışılan, alerji yapıcı maddelerle ilişki gerektiren, v.b. birçok meslekte çalışmaz. Uygulama olarak sorun, 2 astım tipi için farklıdır: Genç astımı ve yaşlı astımı. Genç astımında sorun, toplumsal korumadır. Genç astımlı, hastalığıyla uyumlu bir mesleğe yöneltilmelidir: Temiz hava; apansız değişiklikler görülmeyen iklim; olası bir alerji yapısıyla ilişkide bulunmama; hastalığın ivegen dönemlerinde işi bırakma olanağı. Daha yaşlı kişiler için tek çözüm, gerektiğinde ve olanak varsa iş değiştirmedir. Ama erken emeklilik gerek toplum, gerek hasta için en kötü çaredir.
Eğlence bakımından astımlı ne gibi önlemler almalıdır?
Sağlık korumanın genel yükümlülüklerine uymak koşuluyla, astımlı normal biçimde eğlenebilir. Dumanlı oda ve salonlardan, kullanılabilir oksijeni azaltan çok fazla sayıda insanın toplandığı dar yerlerden uzak durmalıdır. Hava soğuk, nemli^ ya da tersine çok sıcaksa sinema önlerinde kuyruğa girmemelidir. Alerji yapıcı etkeni biliyorsa, bu antijenle ilişkiye girmesine yolaçacak gezintilerden sakınmalıdır.
Geceleri uykusuz kalabilir mi?
Geceleri normal uyuyor, sık sık nöbetlerle uyanmıyorsa, aşırıya kaçmamak koşuluyla geç yatabilir. Geceleri sık sık nöbet geçiriyorsa, uyku saatini, rahat uyuma olanaklarına göre dengelemesi gerekir.
Düzenli cinsel ilişkide bulunabilir mi?
İlişkilerin nöbete yolaçmaması koşuluyla, evet.
Astımlı, yolculukta ilaç ve reçetelerini yanma almalı mıdır?
Yolculuğa çıkan astımlı, ilaçlarını yanında bulundurmalıdır. Nöbet durumunda yararlı ya da zararlı maddelerin listesini, hastanın kişisel durumuna göre yalnızca hekim düzenleyebilir. Dolayısıyle hasta, bu iki grup ilacı belirleyen bir reçete taşımalı ve kurallarına uymalıdır.
