Zekâ, duygu ve iradeyle ilgili beyin fonksiyonlarının gerilemesine bunama veya demans denir. Bunama genellikle sinsi bir şekilde başlar, ilerler ve geriye dönüş pek olmaz. Başlıca özellikleri zekâ gerilemesi, bellek bozukluğu ve ileri geri anlamsız konuşma, başkalarının hisleriyle düşüncelerine ilgisizlik, bazen de idrar ve dışkıyı tutamamak gibi belirtilerdir.
Bu nedenle ikinci çocukluk diye de tanımlanır. Başlangıçta duygusal yaşama, hiddet, sinirlilik ve dengesizlik hâkimdir. Bunayan bir kimse zamanı ve yerleri hatırlayamaz, zaman zaman öfkelenmeler ve cinsel taşkınlıklarla ailesini maddi ve manevi sıkıntıya sokabilir. Bunaklarda soyulma, zehirlenme veya işkence görme saplantılarına sık rastlanır ve hastanın misillemeye girişmesine yol açabilir. Paranoid tipte psikozların yanı sıra intihar veya intihar girişimleri görülebilir.
Demans, hafıza ve mental kapasitenin tedrici olarak kaybıdır. Her ne kadar ileri yaşlardaki kişiler arasında daha yaygın olsa da, demans, önlenemez bir durum ya da yaşlanmanın normal bir sonucu değildir.
Geri dönüşü olmayan demans’ın birkaç önemli tipi vardır. Alzheimer hastalığı, diğerlerinden kat kat daha fazla rastlanan sebeptir. Vakıaların yüzde 70′inden mesuldür.
İkinci yaygın şekil, damarsal bunama (vascular dementia) olup, bu durumda, beyine olan kan akışındaki anormallikler, kalıcı hasara sebep olur. Vascular dementia’nın yaygın bir türü, (multi-enfarktüs dementia) bir seri küçük felçten gelir. Her felç, beyinin o derece küçük bir alanını etkiler ki kalıcı fonksiyon kaybı oluşmaz. Mamafih, küçük enfarktüslerin birikmesi, neticede düşünmeyi engelleyecek miktarda beyin dokusunu etkiler.
Geri dönüşü olmayan demansın üçüncü önemli sebebi, Parkinson hastalığı ya da Huntington hastalığı gibi, bozulmaya sebebiyet veren bir hastalıktan gelir.
Son derece az rastlanmakla beraber, geri dönüşü olmayan demansın dördüncü bir şekli, merkezi sinir sistemine saldıran ve prion adı verilen enfeksiyon yapıcı bir ajandan kaynaklanır. Netice, Creutzfeldt-Jakop hastalığıdır. Bu hastalık, demansa, hareket sorunlarına, felce, komaya ve bir yıl içinde ölüme sebebiyet verir.
Geri dönüşü olan bunamalar, çeşitli sebeplerden kaynaklanır. Geri dönüşü olan bunamalara, geri dönüşü olmayan bunamalara göre daha az rastlanır; doğru teşhis ve tedavi kişiyi normal mental fonksiyonlarına geri döndürebilir.
Geri dönüşü olan bunamanın sebepleri şunları içerir: Depresyon, bazı ilaçlara olan tepkiler, tiroid hastalığı, B12 vitamini eksikliği, kafa yaralanmaları, alkolizm ve enfeksiyonlar (Lyme hastalığı, frengi, vs gibi).
Aynca beyin tümörleri de demans (bunama)’a sebep olabilir. Ama tümörün tedavi edilmesi, her zaman bunamayı geri çevirmeyebilir.
Semptomlar
Demans’ı olan kişiler genellikle, entelektüel fonksiyonlarda bir gerileme yaşarlar; buna hafıza kaybı da eşlik eder. Bunun bir neticesi olarak, yargılama, lisan, karmaşık fiziksel görevlerin icrası, ya da nesne veya kişileri tanımada zayıflık yaşayabilirler. Bu değişiklikler tedrici bir şekilde vuku bulur.
Düşünsel yeteneklerde ani değişiklikler, demansın tipik özelliği değildir; bu gibi bir durumla karşılaşıldığında derhal doktora götürülmelidirler çünkü bu, bilinç kaybı, bir subdural kanama, bir felç ya da beyin tümörü kanaması gibi bir durumun göstergesi olabilir.
Tedavi Seçenekleri
Demansın tedavisi sebebe bağlı olduğu için, adamakıllı bir değerlendirme önemlidir. Doktor, kan testleri, bilgisayarlı tomografi ya da manyetik rezonanslı görüntüleme gibi beyin taramaları uygulayarak; geri dönüşü olan demansa neden olabilen sebepleri arayacaktır.
