Akıl ve ruh hastalığı denince kişinin kalıtımı, çevresi ve geçirdiği ağır hastalıkların etkisinde akıl yeteneklerinin çeşitli şekillerde gösterdiği uyum bozuklukları anlaşılır. Ruhsal hastalıkların nedenleri hakkında fazla bilgimiz yoktur. Ayrıca fiziksel hastalıklarda olduğu gibi hastanın kişiliği de hastalığın şeklini ve klinik tabloyu belirlemede önemli bir etkendir.
Psikozlar ve belli başlı bütün psikiyatrik hastalıklar sinir sistemini meydana getiren sinir hücrelerinin normal fonksiyonlarındaki bozuklukla ilgilidir. Birçok akıl hastalığında genetik, biyokimyasal bozukluk saptanmıştır. Normal metabolizma faaliyetleri için gerekli olan vitaminlerin, bu arada özellikle B vitamininin yetersizliği mental anormalliklere yol açar. Beyin korteksinin işlevindeki bozukluk çok kere buradaki sinir hücrelerinin amino asit ve protein yapımlarındaki aksaklıklardan veya anatomik bozukluklardan ileri gelmektedir.
Ayrıca otonom, yani kendi kendine çalışmayı sağlayan hormonal fonksiyonların düzensizliği de orta beyindeki merkezler arasındaki dengenin bozulmasına ve psikosomatik denilen birçok hastalıkların oluşmasına neden olmaktadır.
Akıl ve ruh hastalıkları genel olarak iki büyük gruba ayrılırlar.
Psikoz : Psikoz şiddetli seyreden, belirgin derecede bozuk bir davranışa yol açan, normal hayatın bir belirtisi veya abartılmış şekli olarak açıklanamayan ve hastanın sezgisini kaybettiği bir akıl hastalığıdır. Bu öğelerin eksik veya az belirgin olduğu durumlarda ise psikonevroz terimi kullanılır.
Nevroz : Sosyal uyum ve özellikle kişiler arası ilişkilerin bozukluğundan ötürü ortaya çıkan belirtilerdir. Nevroz veya psikonevrozların psikozlardan farkları arasında
duygusal yaşantı ve davranışın nitelik bakımından normalden farklı oluşu başta gelir. Ayrıca nevrozlarda gerçeklikle ilişki bozulmamıştır ve genellikle sezgi mevcuttur. Psikonevrozların klasik olarak dört şekli vardır. Bunlar Histeri, Nevrasteni, Psikasteni ve Sıkıntı nevrozu isimleri altında incelenir.
Akıl hastaları psikiyatrist denilen uzman doktorların kullanabilecekleri bazı etkili ilaçlarla ve psikoterapi, davranış tedavisi, elektroşok gibi yöntemlerle tedavi edilebilmektedir.
